Maison Van Gogh ở Ville de Mons, Belgique – Tống Mai

April 7, 2017 (TM); Dec 3, 2020 (TM)

The day broke gray and dull. The clouds hung heavily, and there was a rawness in the air …

Còn ai nhớ đến câu mở đầu của cuốn Of Human Bondage, Thân Phận,  của Somerset Maugham không?  Đứng dưới bầu trời Belgique xám buồn hôm đó, tôi lại liên tưởng đến câu văn khó quên.  Bầu trời ấy hiếm khi xanh, ngày mở ra bao giờ cũng âm u. Hôm tôi đến ngôi nhà của Vincent Van Gogh ở Cuesmes trong Ville de Mons thì cũng dưới một màu xám, đậm đặc như màu của những bức tranh đầu tay người họa sĩ đã dùng để họa đời sống của người dân Cuesmes và của cả cuộc đời mình .

Cuesmes là ngôi làng nhỏ nằm trong khu Borinage, vùng quê phía Nam Belgique.  Loanh quanh một hồi mới tìm ra số 3 Rue du Pavillion.  Có điều gì xui tôi im lặng khi xe rẽ vào con đường nhỏ dẫn đến Maison Van Gogh.   Những gì mình sắp thấy chắc buồn lắm, buồn như những bức tranh của ông trong viện bảo tàng nơi thành phố tôi ở, bộ sưu tập thôi miên tôi ghé vào xem mãi bên cạnh những bức của Cézanne, Gauguin và Degas, thế giới vàng đỏ của những palette dữ dội.  Quả vậy, ngôi nhà hiện ra đơn độc, ảm đạm giữa hàng cây ngọn bị cắt ngang tức tưởi, một loại arbres têtards rất tiêu biểu của Belgique, trên thảm cỏ lởm chởm cắt một cách nhấp nháp. Toi nhìn quanh, ngơ ngác không hiểu vì sao người ta có thể để nó trầy trụa như thế này.  Borinage nghèo vô cùng, nếu khung cảnh được cắt tỉa thì cái hồn lịch sử của nó sẽ không còn, hồi xưa đây là môt nơi khai thác mỏ than, đời sống tăm tối biết bao, bạn tôi giải thích.

Bên trong, ngôi nhà bị phong kín một phần vì đang trùng tu, chỉ có phòng triển lãm tài liệu, phim ảnh cuộc đời của ông và nơi làm việc là mở ra cho du khách. Căn phòng nhỏ hẹp, chiếc mũ dạ máng trên giá bên cạnh chiếc áo trắng và veston đen, lò sưởi đốt bằng củi, chậu rửa, cây đèn dầu, một thánh giá, một cuốn thánh kinh, lọ cắm bút, và bản thảo vẽ bằng chì đen trên bàn gỗ …sơ sài chỉ có thế … ánh sáng chiếu vào từ cửa sổ hắc lên một nửa của bản vẽ trên bàn, tranh tối tranh sáng…. Tôi dừng mắt lên cuốn thánh kinh, có phải đây là cuốn kinh ông mang theo những chuyến đi giảng đạo một thời mục sư trong vùng Borinage trước khi cầm bút vẽ.  Mọi thứ đều ảm đạm, ngay cả người đứng gát cũng mang khuôn mặt ảm đạm làm sao.  Tôi rón rén quanh nhà, bấm máy hình rất khẻ, bạn tôi cũng khẻ khàng bên cạnh, dường như không muốn làm phiền cái không khí u trầm đó.

Borinage  thuở xưa là một vùng kỹ nghệ mỏ than nổi tiếng cung cấp than cho Âu Châu. Sau khi học xong khóa huấn luyện mục sư ở Bruxelles thì Van Gogh về đây để giảng đạo lúc ông 26 tuổi.  Thời gian sống ở đó của ông ngắn ngủi, chỉ 14 tháng từ tháng Tám 1879 đến tháng Mười 1880, nhưng đây chính là mốc đánh dấu sự ra đời của một họa sĩ. Cái nghèo khó của những mảnh đời tăm tối trong ngôi làng sinh sống bằng nghề mỏ than mà ông chứng kiến đã đeo đuổi ông suốt đời. Tác phẩm đầu tiên nổi tiếng “Les Mangeurs de Pommes de Terre” (The Potato Eaters) ông vẽ năm 1885 là một trong những chứng tích dữ dội của những mảnh đời đó, bức tranh ông hoàn thành sau khi rời Borinage về lại Bruxelles để vào trường hội họa.  Cuộc đời họa sĩ của ông chỉ bắt đầu sau khi ông bỏ nghề giảng đạo, trà trộn vào cuộc sống của những thợ mỏ. Người họa sĩ chỉ thật sự được sinh ra từ những trải nghiệm lầm than khi ông đưa vào khung vãi hình ảnh những thân phận khốn khổ mà mồ hóng phủ kín cuộc đời.

Tống Mai
Virginia – April 7, 2017

The Potato Eaters.  Photo: PhPo