May 12, 2025 (TM)
Đôi mắt chim cu
bên trong lồng nhỏ
núi rừng thâm u
Tôi nhận được hai album tranh thơ Haiku em tôi gởi đã gần một tuần. Những tấm tranh là những linh hồn nhỏ không ngừng vương vấn. Đêm đêm ngồi lặng lẽ bên những câu Haiku của Pháp Hoan và của thiền sư Ryōkan, tôi nghe tiếng chim cu, tiếng chim đa đa từ cõi xa vọng về, có cả tiếng cuốc đỗ quyên trong mịt mù tâm tưởng.
Đêm Virginia giăng mù cơn mưa của Huế suốt tuần nay và trong màn mưa, cũng như em tôi, tôi không phân biệt được giọt nào là mưa và giọt nào là nước mắt. Giữa hàng trăm Haiku em gởi là những tụng ca thiên nhiên hoa bướm, bốn mùa, trăng sao, những chủ đề kigo rất đặc trưng của thơ Haiku. Nhưng bên dưới giữa những ý niệm thiên nhiên đó là hiu hắt bóng vô cùng của nhà thơ. Ta thấy nước mắt trong mưa, sương mù trong mắt sâu, tiếng kêu bơ vơ của chim đa đa, tiếng chim thiên di trốn tuyết, những câu thơ dùng kigo để nói lên tâm trạng của mình. Hình ảnh của những kigo quỳ lặng lẽ bên cõi cô liêu, cõi mất mát của mảnh đời xa cách, của những nỗi buồn khi lá rụng trăng tàn, của những nỗi nhớ khơi dậy bởi hình ảnh trẻ thơ nô đùa. Qua những bài Haiku đó, tôi mơ hồ một nỗi bình yên đã đánh mất, sự cô quạnh của những mảnh đời ẩn dật.
Tôi đã ngừng lại rất lâu mỗi đêm trên những haiku này mà không rõ vì sao. Thốt nhiên đêm nay tôi nhận ra sự bình yên trong cuộc sống tách biệt mà mình đã lựa chọn và níu giữ như những gì quý báu nhất có khi trở thành nỗi cô quạnh như những mảnh thơ nhỏ bé này. Tôi nghĩ đến em tôi, đến người thiền sư rất đỗi biệt dị Ryōkan, và sự cô quạnh trong những bài thơ của cả hai trở thành sự cô quạnh của riêng tôi, tiếng thở dài trong đó trở thành tiếng thở dài của tôi.
Cúi đầu, nhớ lại những gì đã đi qua, tôi nhìn bóng đêm ngoài cửa sổ, trăng rằm, Flower Moon tháng Năm, nhỏ tròn trong sáng cho thấy cả thỏ ngọc, nhưng thầm nghĩ phía bên kia của mặt trăng là bóng tối, là nỗi ngậm ngùi hiu hắt của bất cứ những kẻ nào đã chọn con đường đức hạnh xa lánh thế tục để bước vào. Tôi nghĩ khi trở về am tranh mỗi chiều xuống, điều gì đang chờ đón khi nhìn vào tận đáy hồn của mình là những gì có thật nhất – thinh lặng trong tim, thinh lặng trên mi….
Đôi khi ta ngồi lặng lẽ,
Lắng nghe tiếng lá rơi.
Thật sự bình an đời sống một vị sư,
Chuyện đời, cắt lìa hết tất cả
Mà sao ta nước mắt rơi?
(Ryōkan)
Bạn yêu dấu,
Những ý nghĩ thật chùng lòng.
Nhưng đêm đã khuya, lát nữa thôi bình minh sẽ rạng, mọi vật sẽ sống dậy và tôi đang chờ ánh sáng để trở về.
Bonne nuit!
Dodo, l’enfant do!
Tống Mai
(Gỏi em tôi, Pháp Hoan)
Virginia, May 12, 2025
PHÁP HOAN
Ta con chim cu
về gù rặng tre
đưa nắng ấu thơ
về sân đất trắng
đưa mây lành những phương trời lạ
về tụ nóc cây rơm
Ta ru em
Lớn lên em đừng tìm mẹ phía cơn mưa
(Hoàng Cầm)
RYOKAN TAIGU, SAIGYO HOSHI, SHIKI
Merci Mai đã đăng những bức tranh thơ này. Những bài thơ gầy như những nhánh mai nhưng chất chứa cả một vô cùng.
Look this way –
I, too, am lonely
Autumn dusk
(Basho)
Thật xa trong núi thẳm, những con chim yên nghỉ.
Thầm lặng, những chiếc lá rơi.
Cô đơn trong gió thu,
Quấn một manh áo cà-sa,
Đứng yên, một bóng người.
(Ryokan)
Tiếng hót đỗ quyên khi chiều xuống
Tan dần trong bóng tối bao la
Nhưng rồi giữa đêm sâu lần nữa
Vọng lại từ đám cây trúc già.
Pháp Hoan dịch bài này của Ryokan thật xuất thần.
Chị thấy cả một trời khắc khoải trong ông.
Nền vừa trao tay người
gió mùa thu thổi tắt
vầng trăng thanh giữa trời
(Pháp Hoan)
Bài thơ giàu hình ảnh và sức gợi, em thích nhất trong loạt Haiku chị mới đăng.
TCS viết lòng thật bình yên mà sao buồn thế, nghe chừng mâu thuẫn, phải vậy không.
“Lòng thật bình yên mà sao buồn thế” chị nghĩ không mâu thuẫn đâu, cũng giống như người tu sĩ tâm đã bình yên không vương thế tục nhưng đôi khi buồn vì vì sự cô đơn và hoài niệm.
Hạnh có còn nhớ hồi xưa đọc Tự Lực Văn Đoàn có một truyện ngắn của Thanh Tịnh trong tập Quê Mẹ về một sư cụ ở trong một am mây trên núi, Tết đến tất cả đều về với gia đình, sư cụ chạnh lòng nhờ quê nhà của mình.
Một Đêm Xuân
Thanh Tịnh – Quê Mẹ
Giữa một trái núi bốn mùa mây phủ, một mái am tranh nương nhẹ mình trên một toà đá cheo leo. Chung quanh là đất thẳm trời xa, mờ mịt vây tròn trong cảnh mông mênh của gió lộng. Ở đây trời màu biếc, đất màu lam và mùi sơn đã thơm ngạt ngào như hương bửa toạ.
Trong am một mình sư cụ đang gõ mõ tụng kinh, với cặp mắt mãnh liệt trên khuôn mặt héo buồn. Tiếng sư cụ cất lên lanh lảnh rồi hạ xuống dịu dàng như hoà nhịp với tiếng trống đổ hồi bên kia rừng thẳm. Sư cụ lắng hết tinh thần trong đôi mắt để đọc những dây chữ đang chập chờn, rung rinh theo ngọn đèn bạch lạp.
Dưới mắt sư cụ mấy dây chữ dần dần biến hẳn đi để nhường lại cho màu xanh non của giấy. Tay sư cụ ngừng gõ mõ. Dư âm vẫn còn phảng phất trên ngàn không. Hai mắt lim dim, sư cụ lắng hết tâm tư đuổi theo một giấc mơ huyền bí.
Chung quanh trống trải như lòng. Yên lặng gần và xa.
Nhưng bỗng sư cụ giật mình. Tiếng bước dầu sẽ của chú tiểu trước am đã như một quả đào non rơi trên hồ nước lặng. Bao nhiêu sức định thần của sư cụ đều từ từ lan ra như vờn nước gợn. Sư cụ quay đầu lại hỏi:
– Con đã hái hoa bên rừng thu về đấy phải không?
Chú tiểu gương mặt hồng hào, người hơi gầy, cặp mắt sáng, kính cẩn chắp tay thưa:
– Bạch sư cụ, phải.
Đứng lặng một lát chú tiểu tiếp:
– Bạch sư cụ, sáng nay nhân qua suối Nguyện hái hoa con lại thấy trên dải sông Tương, thuyền của đám như phủ đang đua nhau chèo xuôi về cuối núi.
Sư cụ cau mày ra dáng ngẫm nghĩ. Hai mắt sư cụ mở lớn nhìn về phía chân trời xa. Nhưng cặp mắt như soi được bóng tối, đọc thấu đáy lòng, bỗng hiền từ nhắm lạl.
Chú tiểu gương mặt vẫn không thay đổi, cúi đầu thưa:
– Bạch sư cụ, và rừng mai sau triền núi Thệ hôm nay cũng trổ hoa trắng cả trời.
Sư cụ như đã ngẫm nghiệm ra được, nên với giọng hơi buồn nói sẽ:
– Thế là mùa xuân sắp đến và thuyền ngư phủ đã lái trở về quê hương.
Chú tiểu gương đôi mắt trân tráo nhìn sư cụ có vẻ không hiểu. Sư cụ buồn rầu nói tiếp:
– Họ về với gia đình để ăn Tết con ạ.
Nói xong, lòng sư cụ tự nhiên thắm đượm một nỗi buồn mang mác. Bao nhiêu kỷ niệm xa xăm về Tết đều sống lại đầy vơi trong lòng sư cụ. Sư cụ muốn quên, cố quên thì những ý ấy lại nẩy nở dồi dào và rõ ràng hơn nữa. Sư cụ buồn. Một thứ buồn lạ lùng trên gương mặt chỉ biết bình tĩnh và trầm ngâm.
Dứt được một cuộc đời nhọc nhằn, đen tối, không ngờ lòng sư cụ còn giây quyến luyến với quê hương. Rồi càng muốn quên, sư cụ lại nhận thấy mình đang định tâm nhắc lại.
Sư cụ với tay lấy tràng hạt nằm tròn trên quyển kinh rồi nhắm mắt lần một cách mê cuồng vội vã…
Đêm hôm ấy trời tối đen như mực. Muôn ngôi sao đang run rẩy trên tầng không. Về phía xa, cánh rừng mai đã loang loáng phơi một màu trắng sữa. Một mùi hương nhẹ ướp thơm cả khí trời. Cơn gió lạnh thoảng trong rừng thông nghe mơ màng như bản đàn mới dạo. Trước mái am tranh, cây sơn trà ngập ngừng thả rơi từng chiếc lá một.
Tối hôm ấy, cũng không biết là tối hôm nào, lòng sư cụ lại tự nhiên ngờ là đêm ba mươi Tết. Sư cụ đến thắp đèn ở trước Phật đài thật sáng và đốt trầm nhiều trong một cái đỉnh hình hoa sen. Đoạn sư cụ quỳ trên chiếu cỏ cố thành tâm tụng niệm để quên những chuyện xa xưa. Một sự thầm tiếc thoáng qua lòng, sư cụ vội vàng đánh mõ khua chuông để che lấp. Đôi mắt của sư cụ luôn luôn nhìn tượng Đức Thích Già như để cầu mong xự che chở.
Nhưng một luồng gió lạnh lọt qua khe cửa và thoáng chạy lồng trong chiếc áo rộng tay. Sư cụ miên man nghĩ đến những vụn đời xa cách.
Một lúc sau sư cụ mới nhận thấy đã đọc trên hai trang kinh mà không để ý. Biết là lúc chưa tụng kinh được, sư cụ liền đứng dậy với lấy gậy trúc lê ra sân, chú tiểu nãy giờ vòng tay đứng hầu bên cạnh lẳng lặng bước ra theo.
Cả bầu trời đang chìm trong bóng tối mênh mang bí mật. Sương đã bắt đầu rơi nặng hạt. Một làn mây trắng đang lướt nhẹ bay về phía am.
Sư cụ quay lại nói với chú tiểu:
– Con vào đóng cửa lại chẳng mây trời sắp bay lạc vào am.
Sau tiếng dạ cố kéo dài cho đỡ lạnh, chú tiểu nhẹ cất bước đi vào.
Giữa lưng núi, những đàn đom đóm thong thả bay lên cao trông như một đoàn thiện nam tín nữ đốt hương lên am lễ Phật. Về phía đồng nội có vài cái rớn màu vàng lẫn trong ngàn mây xám. Sư cụ nghĩ ngay đến muôn gia đình đang ăn Tết và ánh sáng đèn dội rực toả lên mây. Sư cụ còn nghe trong tưởng tượng những tiếng pháo xa nổ giòn như những chuỗi cười đêm Tết.
Một luồng máu lạnh như đến tràn ngập trong lòng và bắt sư cụ tê mê một lúc. Sư cụ lo lắng quay vào trong am.
Nhưng trước Phật đài sư cụ tự nhiên trông Đức Thích Già như một pho tượng lạ. Vì sư cụ đang mong chờ những khuôn mặt quen hơn. Lần đầu tiên sư cụ đi vào am mà cảm thấy mình như một người lạc bước.
Nhưng ý ấy chỉ thoáng qua trong nháy mắt. Sư cụ rùng mình xem như một sự phạm giới vô biên.
Sư cụ muốn thở dài cho lòng đỡ nặng nhưng ngập ngừng chỉ dám dứt hơi ra từng đoạn ngắn.
Cũng như bên kia rừng thẳm, ngọn thác rụt rè đổ từng nhịp nước xuống mênh mông.
Xa xa trên đồi liễu có vài ngọn lửa hồng đang tưng bừng bùng cháy. Nhưng vài ngọn lửa ngàn không sưởi nổi cả một trời sương.
Trên cánh đồng hoang vu
Một thân cây cao lớn
Đậu xuống chú chim cu
Tiếng gọi bẩy đau đớn
Thống thiết cả chiều thu
(Ryokan)
Hòn đá lăn trên đồi
Hòn đá rớt xuống cành mai
Rụng cánh hoa mai gầy
Chim chóc hót tiếng qua đời
Người ôm lấy muôn loài
Nằm trong tiếng bi ai
(TCS)
Mai sắp xếp để chụp những bức tranh thơ này của Pháp Hoan thật công phu và đẹp quá.
Mai chỉ để tranh lên bàn, cửa tủ, ghế mà chụp thôi : )
Làm và thấy thanh thản vui. Một buổi sáng có tiếng Koto trong lòng.
Cảm ơn chị tôi!
“Y áo chỉnh tề
nhà sư xá trước
một cành hoa lê.”
http://www.youtube.com/watch?v=JuwJfDr36Kc&t=5287s
Prépare-toi à la mort
prépare-toi
bruissent les cerisiers en fleur
(Issa)
Chị phải cám ơn Pháp Hoan đã thực hiện một điều mà nếu chị không lầm thì chưa từng ai làm trước Pháp Hoan và có lẽ cả sau Pháp Hoan, có chăng chỉ là những mảnh dịch rời rạc đó đây.
Chị nghĩ công trình này là lời tri ân dịu dàng nên thơ nhất của Pháp Hoan đối với những nhà thơ, thiền sư mà Pháp Hoan chọn để dịch.
“Có đường phố nào vui
Cho ta qua một ngày
Có sợi tóc nào bay
Trong trí nhớ nhỏ nhoi…”
(TCS)
“Người về soi bóng mình giữa tường trắng lặng câm.”
Không còn
Không còn ai
Mỗi lần nghe bản nhạc là lạnh người, thấy tất cả cái cô đơn của người nghệ sĩ.
Trên giọt máu cuồng điên
Con chim đứng lặng câm
Không còn không còn ai
Ta trôi trong cuộc đời
Không chờ, không chờ ai
Em về hãy về đi
Ta phiêu du cuộc đời
Hương trầm có còn đây
Ta thắp nốt chiều nay
Xin ngủ trong vòng nôi
Ta ru ta ngậm ngùi
Xin ngủ dưới vòm cây
youtube.com/watch?v=IdpJtp3nF44