Những khoảng lặng – Vũ Hoàng Thư

Aug 15, 2024 (TM)

Here – Aquí
Only the mist is real

Nắng trải vàng bên sườn núi khi chiều về chầm chậm. Chiều chao muôn ngàn niềm dâng. Nhẹ nhàng. Ở lúc này mọi câu hỏi cũng như trả lời đều trở nên thừa. Mênh mông ý bay trôi, lời muốn mở, rồi ngập ngừng. Tất cả đẹp muôn vàn ở những khoảng lặng. Lời thơ Emily Dickinson bay về lãng đãng trong gió chiều như ngọn cô phong giữa những điệp trùng tuyệt đỉnh của thi ca. Từ căn phòng cô độc nhìn ra khu vườn ở Amherst trước đây gần hai thế kỷ, hơn một ngàn bảy trăm bài thơ gởi ra thế giới bên ngoài mà Dickinson gọi là “Thư gửi cho đời”, thế nhưng đời đã quên mất hồi âm cho cô – This is my letter to the World / That never wrote to Me… Đời quên mất như đời vẫn thường quên, hay đời không biết đến cô vì chưa bao giờ nhận được thư, nhưng dầu thế nào đi nữa thì đời cũng đã vô tình với người thơ. Những “bức thư” được tiếp tục gửi đi, vậy mà cho đến sau khi Dickinson mất đi ở vào tuổi 55, thế giới mới biết đến những thông điệp của nàng xếp chồng trong ngăn kéo. Có một bài thơ ngắn sáu câu, nhẹ nhàng như hơi thở,

Chữ chết đi
Khi vừa thốt
Người bảo vậy.

Tôi cho rằng
Lời sống dậy
Lúc rời môi

A word is dead
When it is said,
Some say.

I say it just
Begins to live
That day.

Đọc xong bài thơ hơi thở nhẹ nhàng trở thành những âm ba trầm động. Ngôn ngữ cõi người xem như tắt đi khi lời dứt. Có ai chịu khó nghe những-lời-không-nói? Nghe khoảng trống mông mênh chất chứa bao điều khi âm thanh ngưng đọng ? Lời vô ngôn. Như gió chiều. I say it just / Begins to live. Cô Emily nghiệm nỗi hồi sinh khi người đời manh nha bức tử.

Gió chiều muôn đời là những bài ca bất tận, những réo gọi kể từ khi Apollo bắt đầu dạo đàn. Cây đàn lyre của Thần Nhạc rung lên từng chặng theo điệu múa của Phong Thần. Và như thế gió vẫn hát ngay cả khi thần Apollo ngưng đàn. Âm nhạc không chỉ gồm có âm thanh của những nốt được đánh lên, nhưng đó đây nó còn mang những dấu lặng, những khoảng không im. Nhạc cụ nào có thể đánh lên những dấu lặng ngoài việc ngưng lại mọi động tác của tất cả nhạc sĩ trong dàn nhạc ở giây phút đó. Giây phút hồi lưu về nguồn thinh lặng giữa hai lần rung động của nốt nhạc, của âm ba, của sáng tạo. Thế nhưng hình như con người chỉ biết nghe và đợi chờ những nốt nhạc. Sự chăm chú của họ bây giờ tiếc thay chỉ còn là sự lắng nghe một nửa phần của âm nhạc, còn một nửa kia, số phận của những dấu ngừng, bị lãng quên và lang thang với gió đợi chờ một đồng vọng. Đâu đó niềm giao hưởng tìm về một tương ưng theo vần lục bát hắt hiu,

Em về mấy thế kỷ sau
Nhìn trăng có thấy nguyên màu ấy không
(Bùi Giáng – Mưa Nguồn)

Đã bao giờ ta tìm thấy một màu trăng uyên nguyên ? Đã bao giờ có bao giờ ? Những sau trước vẫn đợi chờ trước sau ? Hỏi là để mở ra cái thinh lặng nhiệm mầu đằng sau dấu hỏi. Ở bên này hay ở bên kia, thế kỷ trước hay thế kỷ sau, hay dù cho cả triệu năm nữa, tất cả đều dội về một màu trăng ban sơ. Trăng bao giờ cũng nguyên lấy một màu trắng. Trắng là hợp quang của tất cả mọi màu sắc nên trắng vô sắc, nó bao hàm mọi tinh thể của tất cả màu.

Trên những lối ngõ thời gian tạm gọi là trước sau, khoảng một thế kỷ sau Dickinson, Octavio Paz, nhà thơ Mễ Tây Cơ, Nobel 1990, bước những bước chênh vênh dội vang từng góc phố, từng nẻo ngách đời. Những bước chân chỉ vang rền trong phút hiện tiền như tựa đề của bài thơ : Ở Đây – Aquí.

Bước chân tôi dọc phố này
nghe đồng vọng
gõ ngân dài phố bên
vẫn âm tiếng điệu nghe rền
nhịp lân la lại
điềm nhiên dội về
mà bên này hết bốn bề
chỉ còn sương, thật, sương che thật là

My steps along this street
resound
in another street
in which
I hear my steps
passing along this street
in which
Only the mist is real
(Octavio Paz)

Chân đi. Nhịp thời gian trôi. Chân bước. Vùng không gian xoay chiều. Ở bên này tôi nghe tiếng chân bước bên kia. Ở phía bên kia tiếng chân của chính tôi dội lại bên này. Bên kia trở thành bên này. Âm vọng của quá khứ, tương lai, hiện tại nhập lại làm một, tất cả hiển hiện Ở Đây, Hiện Tiền, Here, Aquí.  Biên giới của không gian, mốc điểm của thời gian xóa mờ. Tất cả quyện tròn trong một màn kịch câm, mơ hồ như bóng nắng, huyễn hoặc ở phía bên kia. Còn phía bên này ? Điều có thể thấy được, tưởng chắc là thật, hóa ra là sương mong manh. Chỉ còn sương, chút sương che là thật phía bên này,

Only the mist is real

Và khi màn sương tan, cái gì sẽ còn lại? Lời Nagārjuna như sấm động dội về giữa vùng sương khói cô liêu:

Như huyễn hóa, như mộng mị, như lâu đài của loài Càn thát bà, tất cả sự hiện khởi, tồn tục và tan biến đều như vậy.

Như huyễn diệc như mộng
Như Càn thát bà thành
Sở thuyết sanh trụ diệt
Kỳ tướng diệt như thị
(Madhyamika – VII, 35)

Vũ Hoàng Thư