“Der Leiermann” và Đông Trắng – Tống Mai

Feb 22, 2018 (TM)

Trận tuyết đẹp nhất ở Washington DC trong mấy chục năm tôi ở đây là trận tuyết 2015. Hôm nay tôi gởi lên lại hình ảnh tuyết đó và bản nhạc Der Leiermann (The Hurdy-gurdy Man) trong loạt bài Winterreise (Hành Trình Mùa Đông) của Franz Schubert phỏng theo thơ của Wilhelm Müller, và giọng hát tôi rất mê của opera singer Dietrich Fischer-Dieskau, người ca sĩ tôi cảm phục trong bất cứ bản nhạc nào ông trình diễn.  Ông từng nói ta phải biết lắng nghe âm nhạc muốn nói gì, không thể nào nghe với sự lãnh đạm, để cùng cảm nhận được hơi ấm cảm xúc của người nhạc sĩ khi họ sáng tác, chỉ có lúc đó ta mới đúng là người chuyển tải được những gì người nhạc sĩ muốn nói. Và đúng thật, ông là người chuyển tải tài tình nhất những bản nhạc lời của Bach, Shostakovich, Schubert, Mozart, Strauss, Verdi, Wagner … Mỗi bài được diễn tả với một sự gắn bó mãnh liệt.

Nghe Der Liermann là nhớ đến Fischer-Dieskau và nhớ đến Fischer-Dieskau là nhớ đến Der Liermann … một bản nhạc nói đến một  người già chân trần đứng chơi đàn giữa đông lạnh, người qua lại không ai buồn đoái hoài, khay tiền vẫn trống trơn, nhưng ông vẫn tiếp tục chơi…

DC đang giữa mùa đông,  và mùa đông nào cũng làm nhớ đến một segment cảm động trên All Things Considered của National Public Radio DC năm nào kể lại một câu chuyện đầy tiếc nuối, mặc cảm tội lỗi của một người con đối với người cha nghèo của mình khi cậu ngồi trong lớp học ấm cúng nhìn ra khung cửa thấy cha mình đang chống chỏi với cái giá rét khắc nghiệt một mình ngoài kia mà không phản ứng gì để đưa cha vào trong tránh lạnh.  Khi lớn lên, quay lại nhìn, mới hiểu và thương hình ảnh cô độc của cha mình luc đó.  Về sau, khi nghe bản Der Liermann của Schubert thì lại nhớ đến hình ảnh đó của cha.

Sau đây là segment của NPR DC và trang Web của bản Der Leiermann:
Khi mùa đông đổ xuống khắp nơi , chúng tôi yêu cầu thính giả cho biết bản nhạc nào họ thích – bản nào đã gợi lên cái lạnh và kỷ niệm mùa đông đối với họ.  Cho đến nay, trong loạt bài nhận được, chúng tôi đã nghe một số giai điệu vui hoặc tiếc nuối. Nhưng bài hát đưa ta đến vùng băng giá xa xôi là bài hát mà Bill T. Jones, một choreographer của DC gởi đến với những lời tâm sự của ông.  Bill Jones chọn bài cuối cùng trong lọat bài “Winterreise” của Schubert: Der Liermann.

“Đối với tôi, đó là những gì ẩn sâu dưới bài hát,” Bill Jones nói với All Things Considered,  “về một phong cảnh ảm đạm và khung cảnh ảm đạm này đã đưa tôi về quá khứ lúc tôi còn học lớp Tư. Mùa đông đó, trong ngôi trường nằm ở ngọai ô thành phố của tôi, khi ngồi nhìn xuống con đường phủ tuyết trắng xa xa từ của sổ của phòng học và thả hồn mơ mộng thì tôi thấy một hình ảnh lẻ loi đang đi trong cái lạnh giá đó, và bạn biết khi gió thổi thì phải quay lưng để chống gió. Tôi cảm thấy ái ngại cho người đó nhưng rồi tôi nhận ra đó là cha của tôi.  Đó là cha tôi, thất nghiệp, đã từng là giám đốc của hãng mình lập ra và đã là một nhà thầu thành công trong thời kỳ hoàng kim của những người di cư cuối thập niên 50s. Nhưng bây giờ doanh nghiệp đã chết,  ông dời nhà về miền Bắc với gia đình, hoàn toàn phá sản và bệnh họan.  Ông phải làm công việc bé mọn trong một nhà máy sản xuất xa nhà hàng dặm. Một người đàn ông da đen không có xe, xin quá giang cũng không ai cho nên ông đã đi bộ 10 dặm để đến nhà máy hàng ngày. Và tôi, tôi đang ngồi trong lớp học ấm áp, nhận những bài giảng nhưng lại lơ đãng không chú ý đến thầy giáo, và đột nhiên tôi cảm thấy bị giằng xé giữa hai thế giới này.  Và bản Der Liermann, khi nghe, thì tôi cảm thấy thuơng cha tôi vô cùng.  Có một cái gì đó ảm đạm về nghệ thuật, nhưng giúp chúng ta chịu được sự đau đớn qua cái đẹp mãnh liệt của nó.”

Cảm xúc của Bill Jones lúc đó có thể nói là rất bi thảm. Tuy nhiên, như ông nói, cảm xúc đó lại mạnh mẽ và phức tạp. Ông không thể đơn giản chỉ cần chạy ra khỏi lớp học của mình và mang cha vào bên trong tránh lạnh.  “Một trong những lý do tôi được đi học là vì cha tôi phải ở ngòai kia”, Jones nói. “Và đó là điều đau đớn mà chúng ta ở đất nước này gặp phải: Chúng ta phải làm sao cho hơn cha mẹ của chúng ta. Và tôi có dám nói với cả lớp, “Nhìn kìa, đó là cha tôi đó, nghèo khó, lạnh lẽo đang đi ngòai kia đường!”  không?  Đó là một khoảnh khắc rất kỳ lạ, rất lạ, tôi như tê liệt, biết phải làm những gì nên làm, và không biết những gì tôi muốn làm.”

Bản nhạc này, và hoài niệm đi kèm, đã đem đến cho Bill Jones một quan điểm đáng giá.

“Bây giờ khi mình làm cha, thì càng ngày tôi càng hiểu cha tôi. Từ vị trí của một người cha, tôi đã có thể nói với hình ảnh tôi thấy khi còn là một đứa trẻ rằng tôi hiểu cha tôi thấu suốt.  Tôi không sợ tuổi già , nhưng ý tưởng về một cuộc sống thành công phải là một cuộc sống đáng sống.  Giấc mơ của cha tôi ở thời điểm đó bị bỏ lại sau lưng ông, nhưng giấc mơ của tôi bây giờ thì nơi đâu? Hôm đó tôi thương ông đã dấn thân ngòai trời lạnh mà không cho chúng tôi biết, không kêu than, chỉ chịu đựng một mình. Tôi yêu ông vô cùng, nhưng có bao giờ tôi nói với ông điều đó, có lẽ không bao giờ.”

 

Der Leiermann
Bài thứ 24 trong Winterreise – Nhạc: Franz Schubert phổ thơ của Wilhelm Müller
Baritone: Dietrich Fischer-Dieskau
www.youtube.com/watch?v=sIIS-UgixGE

Drüben hinterm Dorfe steht ein Leiermann
Und mit starren Fingern dreht er, was er kann.
Barfuß auf dem Eise wankt er hin und her
Und sein kleiner Teller bleibt ihm immer leer.

Keiner mag ihn hören, keiner sieht ihn an,
Und die Hunde knurren um den alten Mann.
Und er läßt es gehen alles, wie es will,
Dreht und seine Leier steht ihm nimmer still.

Wunderlicher Alter, soll ich mit dir geh’n?
Willst zu meinen Liedern deine Leier dreh’n?

* * *

There, behind the village, stands an organ-grinder,
And with numb fingers,he plays the best he can.

Barefoot on the ice, he staggers back and forth,
And his little plate remains ever empty.

No one wants to hear him, no one looks at him,
And the hounds snarl at the old man.

And he lets it all go by, everything as it will,
He plays, and his organ is never still.

Strange old man, shall I go with you?
Will you play your organ to my songs?

 

Tống Mai
Feb 22, 2018

 

Ấm áp trong giá lạnh, em có thấy không?