Jan 14, 2021 (TM)
KÍ ỨC TUỔI HỌC TRÒ: TRÈO CÂY PHƯỢNG HÁI TRÁI
Hình như năm ni phượng hồng khai hoa muộn .
Nắng mùa hạ đã rực chín khắp các cành cây ngọn cỏ.
Hơi nóng tháng hè cũng đã hừng hực trên mọi nẻo đường phố nhỏ.
Rải rác chỉ thấy phượng hồng nở loe hoe, chưa đỏ rực khắp phố phường như mọi năm.
Đâu đó trên những cây phượng chưa thắm màu bông, lá đang xanh mướt, nên để lộ rất rõ mấy trái phượng già nua đong đưa theo gió Huế, hình ảnh ấy gợi trong tôi một thuở tuổi học trò ưa phá phách, hoang nghịch vô cùng…
Có những buổi tan học, sân trường lưa thưa vài bóng áo dài, bạn bè chung lớp còn năm ba đứa, rứa là áo dài thắt hai vạt lại với nhau, đứa trèo lên cây, vài đứa đứng dưới đưa nón hứng, mấy trái phượng già cũng chẳng yên thân với lũ học trò nữ mà lại ưa phá phách, nghịch ngợm không hề thua kém phái nam, hể bẻ rụng được trái mô là chia nhau mở vỏ, lấy hột phượng nhai rau ráu, giờ tan trường, bụng đứa mô cũng lép xẹp vì đói, nên hột phượng tự nhiên mà hóa ngon quá, cũng ngọt cũng thơm cũng béo bùi…và cũng vì nghịch là nhất, vui là chính, phá phách lại là số một…
“Nắng mưa là chuyện của trời”
Nghịch ngợm là chuyện của đời học sinh
Nhớ để thương, nhớ để buồn, nhớ để nhớ một người bạn cũ, bạn tôi đã về miền cực lạc. Ngày bạn tôi ra đi, một buổi đông vừa chớm lạnh, mưa Huế lâm thâm, bóng hoàng hôn trải dài con đường mang tên cũ Lam Sơn, leo ngheo vài đứa bạn chung lớp đến thắp nén hương buồn tiễn bạn mình, là người ngày xưa luôn trèo lên cây phượng sân trường hái trái.
Chiều đang rơi, nắng chiều uể oải trải dài trên lối Huế, ngang qua bóng cầu quê hương, ngước nhìn mấy trái phượng còn đong đưa trên cành…
Vu vơ, tôi cười một mình …
Mới đó thôi mà đã qua mấy chục lần phượng hồng đơm bông rồi kết trái.
Trái phượng già nua rồi rụng, có khi chưa kịp rụng, tuổi học trò đã đành đoạn khai tử, bẻ lấy gọn gàng, lại còn banh ra mà lấy hột.
Chúng tôi, tuổi học trò ngày xưa ấy chừ cũng già theo với bóng thời gian lần lượt xếp hàng trên những đôi vai, càng lúc càng trĩu nặng. Đời người năm tháng ngang qua nhanh như cơn gió thổi, từng mùa qua rồi từng mùa trở lại, tuổi thơ biền biệt tận nơi nao, chỉ còn đọng lại trong tiềm thức, ẩn hiện từng lúc, để rồi sẽ có một ngày, không cần có gió ngang qua, cũng chẳng vì ai hái xuống, vẫn sẽ rụng rơi như trái phượng già .
Mơ màng nhìn ngắm mấy cành phượng đang lao xao màu lá, mấy trái phượng đưa qua đưa về theo chiều gió Huế …
Vu vơ, nao nao một nỗi buồn
Nhớ những tà áo dài trắng muốt, cột nhăn nhúm hai vạt.
Nhớ mấy cái nón ngửa ra xúm quanh gốc phượng già.
Nhớ thêm tiếng cười đùa rộn rã, ồn ào một góc sân trường xưa.
Mãi nhớ mà chiều đã đi qua, khuất bóng tự bao giờ.
Hoàng hôn đang ngấp nghé…
NẮNG THÁNG CHẠP- PHƠI DƯA MÓN
Tháng chạp cũng có những lúc màu nắng tuy hiếm hoi nhưng cũng có lúc tràn mênh mông phố Huế, người Huế luôn chờ đợi màu nắng chan hòa như thế.
Nắng bắt đầu tỏa khắp đường lối Huế mặc dù lạnh vẫn còn khá lạnh.
Bởi ngày xưa dưa món cần có nắng vàng để phơi chứ không phải như hiện nay, đã có chợ cắt gọt sấy khô đóng bao bán sẵn, chỉ cần mua về nấu nước mắm là ngâm thôi, khỏe hơn nữa là họ ngâm luôn, chỉ cần mua về đợi dưa món thấm là dùng.
Nhưng làm dưa món như ngày xưa vẫn vui hơn, và là niềm vui của tuổi thơ chị em tôi.
Mạ tôi luôn mua củ cải, thù đủ, cà rốt, không thể thiếu ớt trái nhỏ, mạ chọn từng trái ớt nhỏ đều đặn , nói là để nhìn cho đẹp mắt, và thêm kiệu, phải là kiệu làng La Chử mới vừa ý.
Tôi luôn nhớ hình ảnh mạ ngồi tẩn mẩn gọt củ quả, rổi tỉ mỉ tỉa hình bông hoa, cắt từng lát mỏng. Sau đó rửa sạch, ngâm nước muối, rồi xả ráo, và sắp rải đều lên các mâm, trẹt để phơi ra nắng.
Củ quả phơi khô, là mạ nấu nước mắm, nước mắm phải là nước mắm ngon, nấu với đường cát trắng ở một tỉ lệ để nước mắm có vị ngọt ngon. Nước mắm để nguội rồi mới ngâm các thứ củ quả vô thẩu cùng với nước mắm, mạ tôi dặn phải cho vào vừa phải củ quả, vì củ quả sẽ nở khi vào nước mắm nên tránh cho quá nhiều, sẽ bị tràn, sau đó mạ tôi chẻ chiếc đũa tre, dằn chéo lên miệng thẩu, để các thứ rau củ quả không bị nổi lên, sẽ ngấm đều trong nước mắm.
Những ngày còn nhỏ, ở bên mạ, chị em tôi luôn được mạ dẫn dắt bày vẻ, làm chi mạ cũng chỉ dẫn từng chút, có khi mấy chị em cứ loay hoay, loay hoay, mà vụng về vẫn cứ vụng về…
CÂY HẠNH ĐÀO, TUỔI THƠ TRONG VƯỜN NHÀ NỘI
Buổi sáng ra sân, bất ngờ khi thấy cây hạnh đào nhỏ chút xíu vừa trổ mấy cái nụ bông trắng trắng, tròn tròn, dù chưa khai hoa nhưng tôi đã nhận thấy và nhớ hình ảnh của bông hạnh đào ngày xưa trong vườn nhà của nội mình.
Nhà nội tôi ở đường Chi Lăng, sau lưng nhà tiếp giáp bờ sông, đứng nơi đây có thể nhìn qua bên tê, thấy cồn Hến, thấy cả người giặt giũ, rửa rau, vút gạo … bên nớ luôn .
Tuổi thơ, mấy anh chị em tôi mỗi lần về nhà nội chơi là tha hồ chạy nhảy trong mảnh vườn tuy ở phố nhưng cũng khá rộng với tha hồ là cây trái …vú sữa, khế, sa kê, ổi sẻ…nhưng trong tôi kí ức về cây hạnh đào vườn nội là rõ rệt nhất. Cũng bởi cây cho trái đẹp, và vị chua chua ngọt ngọt của trái cũng hợp khẩu vị phái nữ.
Khi vào mùa, từng chùm trái hạnh đào, có khi còn gọi là trái khế Tây, màu xanh, vàng, đỏ, cam lủng lẳng trên cây. Màu xanh là trái còn non, vàng một chút nghĩa là trái đang dần tăng trưởng, khi hạnh đào bước vào tuổi xuân thì là trái chuyển qua màu cam, rồi dần dần “tra có hột”, trái mang màu đỏ đậm, lúc này trái ngọt nhất, ngon nhất, chín chắn như người ở độ tuổi trung niên.
Cây hạnh đào nhà nội nhỏ và thấp, nên chỉ cần đứng nhón chân một chút là hái được ngay, có khi mấy chị em tôi chỉ cần đứng dưới tán cây, vói mấy cành thấp thấp, lựa trái mô đỏ nhất là hái rồi cho vô miệng … “ lủm” liền tức thì, cũng có khi chị tôi hái sẵn một rổ, làm thêm chén muối ớt, mà ớt khi mô cũng nhiều hơn muối, rứa là mấy bàn tay cứ xúm vô, tranh nhau mấy trái đỏ đậm, màu đỏ cho biết trái đã chín cây nên ngọt hơn, ngon hơn, mấy bàn tay múa may trên rổ hạnh đào, vừa ăn vừa hít hà ớt cay muối mặn…một chút xíu thôi là cái rổ sạch sành sanh.
Vì vườn sau nhà nội tiếp giáp sông, nên nội có bắt cây cầu nhỏ nhỏ để ra giặt giũ, rửa rau, rửa chén… Mấy anh chị em tôi hay ra đó những buổi chiều, thỉnh thoảng có người chơi lướt ván trên nước hay chèo Périssoire từ trên Cercle Sportif chạy ngang qua, cầu thì nhỏ hẹp, lại tranh nhau đứng coi, lấn qua lấn lại, có lần vô tình xô cô em út rớt cái tỏm xuông sông, hết cả hồn, ông anh lôi em tôi lên, may quá em tôi vẫn …còn hồn…
Bà nội tôi nghe ồn ào, biết chuyện, rứa là bà thắp hương, đi tới đi lui trong vườn, vừa đi vừa liên tục nói… “Hu ba hồn chín vía con bé M…ăn cá với cơm, ăn cơm với cá…”
Chừ căn nhà xưa đã đổi chủ, mảnh vườn cũ đã hóa bê tông, mỗi lần ngang qua tôi bỗng chạnh lòng…
…nhớ vô cùng nơi mà mấy anh em tôi ngày xưa còn nhỏ đã cùng có những kỉ niệm đùa vui, dưới những tán cây ăn trái của nội….ổi, đào, chanh, khế, hạnh đào…
***
Tôi đã lần lượt đi ngang qua từng bóng thời gian, cũng nhiều lần ngang qua căn nhà xưa của nội mình, đôi khi ngoái đầu nhìn lui, tôi vẫn thấy như đâu đó trong khuôn viên của khối bê tông ấy, hình bóng của bà nội đi quanh vườn, tay cầm bó hương, lầm thầm khấn vái…
Và tôi thấy cả những chùm hạnh đào treo lủng lẳng trong kí ức của tôi, trái màu xanh chát chát, màu vàng chua chua, màu cam vừa chua vừa ngọt, màu đỏ ngọt ngào …
Những màu sắc của trái hạnh đào năm xưa như vẽ lại trong tiềm thức tôi bức tranh tuổi thơ dễ thương, êm đềm tựa giấc ngủ bình yên chưa hề có mộng dữ…
TRÁI ME, ME BỘT, ME RỐP
Có lần, buổi sáng đi chợ, băng ngang qua con hẻm nhỏ, tình cờ tôi ngước mắt nhìn cây me cổ thụ nhà ai, trong gió ban mai còn nhẹ, lay đong đưa mấy trái me, trái ơi là trái, những trái me da màu vàng tựa tựa như đất sét treo thành từng chùm trên cành gợi cho tôi nhớ một thời, ngày xưa còn đi học.
Giờ tới trường, ra khỏi nhà là mạ dúi cho đồng bạc kên tròn vo, nắm chặt trong bàn tay nhỏ, lâu lâu kiểm tra lại coi có còn hay rớt mất rồi.
Xe đưa tới trường, chưa vô lớp mô, mà đi thẳng qua nhà bác Cai trường, và mấy trái me rốp là lựa chọn đầu tiên của tôi sau khi đã đưa bác Cai đồng bạc kẽm đó. Rổ me nhà bác quá hấp dẫn tuổi học trò, tôi vẫn còn nhớ rất rõ cứ 1 đồng kên nớ thì được chọn một trái me thiệt lớn, loại me rốp nhưng là rốp bột .
Me rốp là me đã chín, có hai loại,là me rốp bột, vừa chín khi trái me bóc vỏ ra thì bên trong vẫn còn giữ được màu xanh, me ít chua và đã có vị ngọt, cắn vào thì thịt trái me như có bột mịn, ngon ơi là ngon. Chừ nhắc lại, tôi vẫn còn nhớ mùi vị hấp dẫn của trái me thời con nít.
Me rốp loại thứ hai là đã chín rục, trái me có vỏ xốp, đưa tay bẻ nhẹ là vỏ tách ra liền và thịt me bên trong lỏng lẻo, vỏ hở bọc lấy phần thịt me màu nâu bên trong, có thể hình dung như một người mang cái áo khoác ngoài rộng thùng thình, me rốp ni là đã ngọt lịm, cắn nhẹ từng miếng me, nhấm nháp rồi lừa cái hột cứng cứng màu cánh gián bên trong ra.
Không biết là do tôi ít tiếp xúc, hay là bởi học sinh thời ni không mấy em thích ăn vặt là trái me ngày xưa.
Lớn hơn thì mấy chị em tôi hay mua me còn sống, lột vỏ hơi khó một chút, nhưng lại thích hít hà cái vị muối ớt cay xé, hòa cùng vị chua lè của trái me, ăn một cách thích thú, cái món ăn vặt của thời thiếu nữ. Cần mẫn lột me, rồi chấm muối ớt, rồi cắn một miếng, rồi nhai…rồi rủ ra cười thú vị khi ông anh từ nhà trên đi xuống , nhìn mấy chị em nhăn mặt … “ngó mấy đứa ăn chi mà kiêng răng quá trời.”
Đôi khi trong những giấc mơ chập chờn của đêm hè nóng nực, mơ hồ tôi thấy mình chòng chành trên một con thuyền ngược dòng sông thơ, loay hoay về bên ngôi trường tuổi nhỏ, đến đứng bên rổ me của bác Cai trường, bàn tay nhỏ xíu cầm lên rồi thả xuống những trái me cong cong, còn tươi roi rói, mà lạ chưa tề, chỉ có một đồng bạc kên mà răng trái mô cũng ưa cả rứa…
Mơ hồ, tôi nghe có tiếng bác Cai trường tiểu học Lê Lợi ..lựa đi O dỏ dỏ, thích trái mô thì lấy trái nấy hí…
Và cũng rất mơ hồ, tôi thấy cây me nhà bạn tôi ngày xưa còn bé…có màu nắng tuổi thơ lấp lánh nỗi yên bình xuyên qua mấy chùm me , có làn gió thời thiếu nữa ngang qua xào xạc, xào xạc…lay lá me nhỏ li ti chờn vờn, chập choạng, rồi rụng xuống sân vườn nhà bạn…
…cứ như là“Confetti run rẩy, lá me bay…”
MÙA DÂU: NGỌT NGÀO HƯƠNG VỊ TUỔI THƠ, CHÙM DÂU BÚNG (DÂU SẶC)
Buổi sáng ghé qua chợ Bến Ngự, màu nắng đang rực vàng của ngày Hạ chính mùa, dường như được dịu đi một chút trong mắt tôi, nhờ cái màu xanh ngăn ngắt của những gánh hoa quả ngồi rải rác trong hoặc ngoài rìa chợ.
Mắt tôi dừng lại ở những chùm dâu có màu da xanh mướt, chỉ nhìn thôi đã thấy mát rượi, rồi mới sực nhớ…đã đến mùa dâu Huế rồi hè.
Thường tôi nhớ chặng qua tháng năm âm lịch mới là mùa dâu Huế, nhưng năm ni có thêm một tháng tư nhuận, có lẽ vì rứa nên tôi quên lửng tháng ngày.
O bán dâu đon đả: “Dâu đầu mùa đây cô, mua cho em vài xâu mở hàng, ngọt lắm”
Tôi: “Dạ, chị lựa dùm vài xâu đẹp đẹp.”
Bàn tay O thoăn thoắt trên những xâu dâu còn tươi roi rói, gói gói cân cân.
Tôi nói tiếng cám ơn, đưa tay đón lấy gói dâu, lẩm bẩm nhưng cũng đủ cho O bán dâu nghe thấy:
“Bữa ni không thấy ai bán dâu búng hè…”
Chị bán dâu “Dạ là dâu chi rứa cô?”
Tôi biết chị đã không hình dung hay nhớ được một loại dâu, nên im lặng.
Dâu búng, hay còn gọi là dâu sặc.
Theo tôi, ngày xưa người Huế hay gọi là dâu búng do cứ đưa tay bùng tróc vô vỏ dâu một cái là nức vỏ, rụng xuống, lộ ra mấy múi dâu rất nhỏ, màu vàng cam khá đẹp, và cũng khá hấp dẫn tuổi thơ của tôi một thời.
Dâu búng thường cũng đeo chi chít từng chùm, vỏ dâu màu vàng, có độ cứng và có sẵn mấy đường kẻ thẳng thớm, bọc ngoài những múi dâu, vỏ lụa mỏng lét, không có hột bên trong, có màu cam rất bắt mắt. Và trái dâu búng nhỏ xíu chứ không to tròn như dâu xanh hay dâu Truồi của Huế.
Lúc còn nhỏ, mỗi buổi đi học, mạ hay cho mấy chị em tôi đồng tiền xu tròn xoe, mua chi không mua, nhưng hể thấy dâu búng là tíu ta tíu tít, mỗi người chọn một chùm, rồi cứ búng tróc tróc vô vỏ dâu cho cái vỏ nớ rụng xuống hay tróc ra khỏi múi dâu, để lộ múi dâu ra cũng còn từng chùm rứa, sau đó ngửa cổ lên dùng răng rứt lấy từng hột, từng hột dâu, ăn ngon lành như một món cao lương mỹ vị.
Lạ kì một điều là bánh ngon kẹo ngọt chi cũng không thích mà cứ đến mùa có dâu búng là mê tít luôn.
Đã lâu lắm rồi tôi không còn thấy hình ảnh của mấy chùm dâu búng này ở Huế, hay là cũng có thể có mà tôi không có dịp nhìn thấy.
***
Buổi chiều rãnh rỗi, tôi ngồi lột vỏ chùm dâu mua buổi sáng, cái màu da xanh xanh, múi mọng nước trăng trắng, thế là những kí ức xưa quay về rộn ràng …nhưng ăn dâu xanh mà cứ tương tư tưởng tượng mình đang ngồi búng mấy chùm dâu sặc, rồi rứt lấy từng trái mà ngậm, cắn nhẹ nhẹ cho nước dâu ứa ra, ngọt ngọt vị tuổi thơ vẫn còn hồn nhiên chưa có âu lo, thơm tho mùi kỉ niệm đầy ăm ắp những ngày xưa thân ái, có chút chua chua của những năm tháng bắt đầu lớn, hờn giận vu vơ vô cớ…
Chiều nay trời Huế vẫn còn nắng rực và nóng, màu nắng nghiệt ngã như muốn nổ tung cả bầu trời xứ Huế, cái cách nắng nóng mà người Huế dù chung thủy hằng bao nhiêu năm, vẫn mãi thít tha than thở mỗi độ mùa quay ngang ghé lại.
Thế nhưng sao như trong tôi, chợt chiều nay bỗng như nắng Huế dịu dàng quá rứa.
Phải chăng bởi những quả dâu quê hương xanh mát đang giúp tôi lắng dịu phần nào những nỗi niềm vẫn tháng năm triền miên khuấy động trong tâm.
Phải chăng kí ức quay trở về một thuở của thời con trăng Huế còn khuyết bóng, chưa qua độ đêm rằm, chỉ có niềm vui và vài trăn trở nhẹ nhàng cho một tương lai đang chờ đợi, đang như trở dậy trong tôi, giúp tôi vùi dập những muộn phiền vẫn hòai chiếm hữu cái mảnh đời cuối mùa đã hóa xanh xao.
Tôi bóc vỏ tiếp những trái dâu xanh, lần lượt, lần lượt từng trái, mùi vị vẫn không thay đổi mặc dù năm tháng qua nhanh thế đấy, bao năm qua tôi vẫn thi thỏang thấy gánh dâu quảy ngang qua lòng phố Huế, nhưng dường như ít khi tôi quan tâm, cũng có lẽ hình như năm nay, dâu được mùa hơn, mà liên tục những ngày gần đây, dâu được gánh đi bán, hay bày bán trong các chợ trên những con đường của Huế.
Nhìn ra ngoài sân, nắng đang lùi dần.
Màu chiều nhúc nhích chậm chạp sau cánh cổng.
Tôi đứng dậy thu dọn hiện trường, gom đống vỏ xanh xanh bề bộn, phi tang.
Bất giác, vu vơ tôi cười một mình. Và tôi nghe chính mình đang độc thoại… “Dâu Huế luôn ngọt, kỉ niệm ngày thơ ấu thì mãi mãi dễ thương.”
Ngòai kia, bóng chiều lặng lẽ lang thang ngang qua mấy nẻo quê hương, rồi chìm dần rất nhẹ… khuất dần, rồi khuất hẳn …
… nhường chỗ cho hoàng hôn vừa từ từ ghé xuống, đồng điệu với tiếng thời gian đang gõ từng nhịp buồn tênh.
MĂNG CỤT QUÊ MÌNH
Hôm ấy nhà chồng có giỗ, tôi ra chợ Đông Ba mua mấy cân măng cụt về đơm.
Bà O bên chồng thấy tôi loay hoay bên mâm quả, đến bên nói nhẹ nhàng một chút nhưng cũng như có ý không vừa lòng: “Con mua mà không lựa, trái nhỏ đơm quả bồng không đẹp”. Tôi chỉ dạ, mà không biện minh.
Thật ra, măng cụt quả nhỏ mới chính hiệu là măng cụt của Huế. Thường đi cúng kỵ, hay biếu xén, tâm lý ai cũng muốn chọn quả to, đẹp mặt, như thế mới gọi là biết cách chọn mua. Tôi cũng biết thế, nhưng vì tôi đã so sánh măng cụt của Huế mình và măng cụt của trong Nam ra Huế bán, trái trong kia mang về Huế thì đúng là quả to, da láng, màu nâu hồng khá đẹp, ngược lại trái măng Huế thì nhỏ, da không trơn láng, lại có màu nâu sẫm, nhìn biết ngay là … nhan sắc kém mặn mòi rồi.
Tuy nhiên nếu có ai đã từng dùng măng cụt của hai miền mà để ý so sánh, hi vọng rằng sẽ giúp tôi… minh oan cùng Bà Cô của tôi.
Tôi chọn măng Huế vì trái tuy nhỏ, nhưng múi bên trong thanh mảnh, hạt của từng múi cũng rất bé, trắng đều và vị ngọt dễ chịu, có khi ngồi mở vỏ ăn hết ngót cân cũng chưa thấy vừa. Ngược lại quả măng nơi khác thì khá to, và múi bên trong cũng thế, tỉ lệ thuận với quả, chắc chắn là hạt bên trong cũng vậy, quả nào, hạt nấy thôi, và vị của nó cũng có phần kém, hình như chua hơn, vị ngọt cũng không thanh bằng. Tôi đã từng ngồi gỡ quả măng trong Nam để ăn, thường chỉ đôi ba trái là tôi …đầu hàng, vì quả lớn, và vị chua hơn chứ không ngọt nhẹ như măng Huế.
Hồi còn đi học, tôi đã có lần theo người bạn lên tận gần Lăng Tự Đức để ăn măng vườn nhà. Thật vô cùng thú vị khi một người thì ngồi trên cây, mấy người đứng quanh gốc cây, đưa nón ra mà hứng quả, rơi được quả nào thì bẻ ngay mà ăn…tươi. Vị ngon ngọt đã đành, nhưng có lẽ cái niềm vui ăn quả vườn nhà thì thích thú vô cùng. Từ ngày ra trường cho đến nay, tôi không bao giờ gặp lại người bạn ấy nữa, tôi cũng không thể nhớ được con đường dẫn vào nhà bạn mình, hồi đó đến chừ đã rất lâu. Không biết giờ này bạn tôi có còn ở Huế hay đã lưu lạc nơi nào, cuộc sống ra sao, có hạnh phúc vẹn tòan hay không, lắm lúc tôi cũng tự trách mình, đã quên cả đường về nhà bạn cũ.
Bao năm qua, đủ để cho một đời người trở nên trưởng thành rồi …già lão, cuộc đời thay trắng đổi đen, chuyển biến buồn vui nhanh chóng như bàn tay trở ngược quay xuôi.
Chẳng biết cây măng cụt ngày ấy giờ này có còn không, có sai quả hay không?
Và bạn tôi có còn nhớ hay đã quên tôi rồi ?