Paul Cézanne: Portraits of a Life – Chân dung của một cuộc đời – Tống Mai

May 25, 2018 (TM)

 

Cézanne’s Self-portraitPhoto: TốngMai

Tôi muốn kết hợp u sầu với ánh nắng mặt trời …. Có một nỗi buồn ở Provence mà không ai nói ra; Poussin đã thể hiện qua bức vẽ những nấm mồ nằm dưới những cây bạch dương trong nghĩa trang Alyscamps ….Tôi muốn gán một ý nghĩa nào đó cho cỏ cây và nước mắt trên bầu trời. Cũng như Poussin, ta thực sự cần phải nhìn và cảm nhận chủ đề của ta một cách rõ ràng, và sau đó nếu diễn tả được cảm nhận với sự quang minh và quyền lực thì đó là Poussin, đó chính là chủ thuyết cổ điển của tôi.”

“Gustave Moreau, họa sĩ và giáo sư nổi tiếng dạy môn mỹ thuật ở Paris thì vẽ toàn rác rưởi bởi vì ước mơ của anh ta không được gợi lên bởi nguồn cảm hứng của Thiên nhiên, mà bởi những gì anh ta thấy trong các viện bảo tàng …. Tôi muốn có người đàn ông tốt lành ấy dưới đôi cánh của tôi, để chỉ cho anh ta thấy sự phát triển của nghệ thuật dựa lên sự tiếp xúc với Thiên Nhiên. Đó là sự lành mạnh, là niềm an ủi, là khái niệm đúng đắn duy nhất về nghệ thuật.”

“Tất cả những gì ta nhìn thấy đều tan biến đi có phải không. Thế nhưng Thiên nhiên thì bất diệt, chỉ biến đổi hình dáng theo thời gian… Vẽ tranh phải cho chúng ta hương vị vĩnh cửu của thiên nhiên, cho ta trọn vẹn, bạn hiểu chứ. Vì thế tôi muốn hòa nhập vào bàn tay vời vợi của thiên nhiên… Từ mọi góc cạnh, nơi đây, bên kia và khắp nơi, tôi chọn sơn, tông màu và sắc thái; tôi đặt chúng xuống, tôi mang chúng lại với nhau… Nó làm thành đường nét, nó biến thành đồ vật – sỏi đá, cây cối hồi nào mà tôi không hay…. Nhưng nếu chỉ có một chút phân tâm, một chút sơ suất, nhất là nếu tôi phân tích thái quá trong một ngày, nếu tôi bị cuốn hút vào một lý thuyết nào đó mà mâu thuẫn với lý thuyết của ngày hôm qua, nếu tôi suy nghĩ trong khi vẽ, nếu tôi can thiệp vào thì woosh! tất cả công trình vẽ sẽ tan tành mây khói.”

“Nghệ thuật luôn có một sự hài hòa ngang với thiên nhiên. Kẻ nào nói rằng họa sĩ bao giờ cũng thua kém thiên nhiên là kẻ ngốc. Họa sĩ bao giờ cũng ngang hàng với thiên nhiên, trừ phi họ can thiệp vào. Toàn bộ chủ đích của họ phải là sự im lặng. Họ phải ngưng bặt tất cả những định kiến trong đầu họ, phải quên đi…. Và rồi toàn bộ cảnh quan sẽ khắc vào tâm hồn nhạy cảm của họ.

( Je voudrais mêler la mélancolie au soleil… Il y a une tristesse de la Provence que personne n’a dite et que Poussin aurait accoudée à quelque tombeau, sous les peupliers des Alyscamps… Je voudrais, comme Poussin, mettre de la raison dans l’herbe et des pleurs dans le ciel… Mais il faut savoir se contenter… Il faut bien voir son modèle et sentir très juste, et si alors je m’exprime avec distinction et force, voilà mon Poussin, voilà mon classique à moi….

That distinguished aesthete Gustave Moreau, famous artist and (art teacher in Paris, then) who paints nothing than rubbish, it is because his dreams are suggested not by the inspiration of Nature, but by what he has seen in the museums….I should like to have that good man under my wing, to point out to him the doctrine of a development of art by contact with Nature. It’s so sane, so comforting, the only just conception of art.

Tout ce que nous voyons, n’est-ce pas, se disperse, s’en va. La nature est toujours la même, mais rien ne demeure d’elle, de ce qui nous apparaît. Notre art doit, lui, donner le frisson de sa durée avec les éléments, l’apparence de tous ses changements. Il doit nous la faire goûter éternelle. Qu’est-ce qu’il y a sous elle ? Rien peut-être. Peut-être tout. Tout, comprenez-vous ? Alors je joins ses mains errantes… Je prends, à droite, à gauche, ici, là, partout, ses tons, ses couleurs, ses nuances, je les fixe, je les rapproche… Ils font des lignes. Ils deviennent des objets, des rochers, des arbres, sans que j’y songe. Ils prennent un volume. Ils ont une valeur. Si ces volumes, si ces valeurs correspondent sur ma toile, dans ma sensibilité, aux plans, aux taches que j’ai, qui sont là sous nos yeux, eh bien ! ma toile joint les mains. Elle ne vacille pas. Elle ne passe ni trop haut, ni trop bas. Elle est vraie, elle est dense, elle est pleine… Mais si j’ai la moindre distraction, la moindre défaillance, surtout si j’interprète trop un jour, si une théorie aujourd’hui m’emporte qui contrarie celle de la veille, si je pense en peignant, si j’interviens, patatras ! tout fout le camp.

L’art est une harmonie parallèle à la nature. Que penser des imbéciles qui vous disent : le peintre est toujours inférieur à la nature ! Il lui est parallèle. S’il n’intervient pas volontairement… entendez-moi bien. Toute sa volonté doit être de silence. Il doit faire taire en lui toutes les voix des préjugés, oublier, oublier, faire silence, être un écho parfait. Alors, sur sa plaque sensible, tout le paysage s’inscrira. Pour le fixer sur la toile, l’extérioriser, le métier interviendra ensuite, mais le métier respectueux qui, lui aussi, n’est prêt qu’à obéir, à traduire inconsciemment, tant il sait bien sa langue, le texte qu’il déchiffre, les deux textes parallèles, la nature vue, la nature sentie, celle qui est là… (il montrait la plaine verte et bleue) celle qui est ici… (il se frappait le front) qui toutes deux doivent s’amalgamer pour durer, pour vivre d’une vie moitié humaine, moitié divine, la vie de l’art, écoutez un peu… la vie de Dieu. Le paysage se reflète, s’humanise, se pense en moi. Je l’objective, le projette, le fixe sur ma toile… L’autre jour, vous me parliez de Kant. Je vais bafouiller, peut-être, mais il me semble que je serais la conscience subjective de ce paysage, comme ma toile en serait la conscience objective. Ma toile, le paysage, tous les deux hors de moi, mais l’un chaotique, fuyant, confus, sans vie logique, en dehors de toute raison ; l’autre permanente, sensible, catégorisée, participant à la modalité, au drame des idées… à leur individualité. Je sais. Je sais… C’est une interprétation Je ne suis pas un universitaire. Je n’oserais pas m’aventurer ainsi devant Dumesnil… Ah ! bon Dieu, que j’envie votre jeunesse ! tout ce qui bouillonne là ! Mais le temps me pousse… J’ai peut-être tort de blaguer comme cela…. Pas de théories ! Des œuvres… Les théories perdent les hommes. Il faut avoir une sacrée sève, une vitalité inépuisable pour leur résister. Je devrais être plus rassis, comprendre qu’à mon âge tous ces emballements ne me sont plus guère permis… Ils me perdront toujours..)

 

Hôm kia tôi vào Avalon Theater để xem Cézanne: Portraits of a Life. Những đoạn trên tôi dịch từ những câu nói của Cézanne. Phim chỉ chiếu hai suất trong một rạp hát nhỏ nằm khiêm nhường trong một khu phố của Washington DC, dành cho những phim đặc biệt, những phim không được sự chú ý của đại chúng, chỉ là cup of tea của một thiếu số… những phim ngoại quốc chẳng hạn. Tôi vào đúng lúc phim sắp chiếu, vài phút trước khi vào phim, tôi đảo mắt nhìn quanh, cả một rạp hát đầy không có chỗ trống, khán giả là những mái đầu sương điểm. Cuốn phim một nửa về cuộc đời của Cézanne, một nửa về tranh chân dung của ông, kèm thêm bình luận từ curators của National Portrait Gallery of London, Musée d’Orsay, Paris, National Gallery of Arts of Washington DC, và người cháu của Cézanne.

Tôi ít tìm hiểu về người họa sĩ của Aix-en-Provence này, chỉ biết tranh của ông được ca tụng đến trời xanh, là tiên phong của trường phái trừu tượng, là bậc thầy của Picasso,  của  Henry Matisse, không có Cézanne thì làm sao có Picasso …. Riêng tôi cái dây nối cảm xúc với tranh của ông là một sự trắc ẩn hơn là yêu thích, không phải như tình yêu tôi dành cho tranh của van Gogh.  Tôi muốn nói đến những bức vẽ chân dung, những chân dung buồn bã, méo mó phát họa từ tâm hồn, từ những suy tư riêng, phản chiếu những gì ông hiểu về người ngồi mẫu cho ông. Chân dung ông vẽ nhiều nhất là Madame Cézanne. Cái trầm trầm buồn lồng lộng toàn bộ hình không có một ngoại lệ nào.

Ngày hôm sau, tôi ghé qua National Gallery of Arts để chụp ảnh bộ tranh chân dung của ông, có tất cả 60 bức, những bức permanent collection của DC, một số mượn từ National Portrait Gallery of London, một số từ Pháp.  Hãy xem vài tranh dưới đây để biết tôi nói không sai, những khuôn mặt buồn dằn vặt, bất an, nhưng  sống động làm sao.  Một tâm hồn cách mạng, đồng quê quạnh quẽ, cố tình tách ra khỏi trường phái hội họa cổ điển kiểu cách của thế kỹ 19 mà ông khinh miệt để nói lên những gì tự tâm khảm qua bút vẽ của mình.

Tống Mai

 

National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

Self-portrait (1862-64). National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

Self Portrait (1885-86). National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

Self Portrait (1864). National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

The Artist’s Father.  National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

Old Woman with a Rosary. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Washington DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Madame Cézanne. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Boy in a Red Waistcoat (1889).  National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Portrait of Gustav Geffroy (1895).  National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Ambroise Vollard, the art dealer.  National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Pipe Smoker. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Boy with a straw hat. National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

Paul Alexis reading to Emile Zola.  National Gallery of Art, Wash DC.  Photo: TốngMai

 

 

 

 

4 thoughts on “Paul Cézanne: Portraits of a Life – Chân dung của một cuộc đời – Tống Mai

  1. Cám ơn chị TMai , mình cũng đã được coi vài tấm hình của Mme Cezanne và self portrait của họa sĩ này hồi tháng 6/2017 tại musee d’Orsay ,Paris. Thật quá hay chị ạ.
    Thank you for sharing với bạn bè Những cái hay và đẹp của văn chương và nghệ thuật .
    Thân mến,
    Quỳnh Mai

    1. Chị Quỳnh Mai chắc đã nhiều lần đến Aix-en-Provence. Mai mơ được đến đó lắm, rồi sẽ có một ngày.

      Mai có thấy những tranh mượn từ Museé d’Orsay của Paris. Cả 4 phòng chứa 60 bức tranh cái nào cũng áo não, tối tăm. Mai thích nhất là bức “Old Woman with a Rosary”, nói lên nghèo khổ vùng quê Provence của thời 18th century đó. Sau đó về nhà, Mai mới tìm hiểu ra là người đàn bà này trước kia là một nữ tu trốn khỏi tu viện đi lang thang thì gặp Cezanne mang về nhà như một người giúp việc trong nhà.

      Ông vẽ chân dung người khác mà bất kể có giống hay không, miễn sao ông nói ra được những gì sau những khuôn mặt ấy mà thôi. Xem xong mà cứ tần ngần trong lòng một điều gì thật ngổn ngang.

  2. Je veux, moi, me perdre en la nature, repousser avec elle, comme elle, avoir les tons têtus des rocs, l’obstination rationnelle du mont, la fluidité de l’air, la chaleur du soleil. Dans un vert, mon cerveau tout entier coulera avec le flot séveux de l’arbre. Il y a devant nous un grand être de lumière et d’amour, l’univers vacillant, l’hésitation des choses. Je serai leur olympe, je serai leur dieu. L’idéal au ciel s’épousera en moi. Les couleurs, écoutez un peu, sont la chair éclatante des idées de Dieu. La transparence du mystère, l’irisation des lois. – (Paul Cézanne)

    1. “Tôi muốn tan hòa vào thiên nhiên, để được tái sinh, để có những tông màu bền bỉ của đá, cái bướng bỉnh hợp lý của núi, tính lưu động của không khí hay sức nóng của mặt trời. Trong một màu lá xanh, toàn bộ não của tôi sẽ chảy với dòng sáp của cây. Trước mặt chúng ta là một sinh mệnh vĩ đại của ánh sáng và tình yêu, của vũ trụ đong đưa và do dự của vạn vật. Tôi sẽ là thần thánh của họ. Lý tưởng ở trên trời sẽ kết hôn với tôi. Ôi, màu sắc, lắng nghe một chút, là những ý tưởng chói sáng của Thiên Chúa, sự minh bạch của bí ẩn, sự óng ả của luật pháp.” – Cézanne.

Leave a Reply