Aug 6, 2020 (TM)
Gởi Tống Mai,
Anh có biên khảo một vị tướng đã phò Gia Long lập quốc cùng với Lê văn Duyệt, Võ Tánh, Nguyễn Văn Thành v.v…, và cũng là một hoàng thân quốc thích với Gia Long nhưng trong lịch sử có nhắc rất sơ sài. Trong khi nghiên cứu gia phả NPT và một số tư liệu chính sử thì công trạng của ông rất lớn được thờ ở Võ Miếu và cả Thái Miếu. Nay xin gởi Mai đăng vào Khung Cửa Hẹp để có thêm thông tin về lịch sử Việt Nam. Tại nhà thờ ở Huế đang còn lưu giứ kỷ vật chiến đấu của ông: Thanh Đại Long Đao.
Cám ơn Mai
Tôn Thất Tài
BÌNH TÂY ĐẠI TƯỚNG QUÂN TÔN THẤT HỘI
(1757 – 1798)
I. THÂN THẾ – CHỨC TƯỚC – NƠI THỜ TỰ
1/ Thân thế:
– Tôn Thất Hội là cháu gọi Quốc Chúa Nguyễn Phúc Chu bằng Ông Cố (Chắc nội đời thứ 4)
Ông Nội của Ngài là Nguyễn Phúc Tú (Tôn Thất Tú) vị Hoàng Tử thứ 18 của Quốc Chúa do vậy dòng họ con cháu sau này được gọi là Hệ 7 Phòng 18 .
-Tôn Thất Hội theo Chúa Định Vương Nguyễn Phúc Thuần vào Nam năm 1775 lúc Ngài vừa 18 tuổi. Sau loạn Trương Phúc Loan giết Nguyễn Phúc Thuần và cả Nguyễn Phúc Luân cha của Nguyễn Phúc Ánh kể từ đó Nguyễn Phúc Ánh nuôi mộng báo thù để giành lại giang sơn của tổ tiên mà các Tiên Chúa đã dày công xây dựng kể từ lúc Chúa Nguyễn Hoàng vào Nam trong thời Trịnh Nguyễn phân tranh. Cũng chính từ 1775 Tôn Thất Hội là người đầu tiên đã sát cánh phò Nguyễn Ánh bôn tẩu lập quốc, lúc này Nguyễn Ánh mới 15 tuổi. Nếu kể về vai vế trong Hoàng Tộc Nhà Nguyễn thì Tôn Thất Hội là vai chú của Nguyễn Ánh.
2/ Chức tước:
Chức vụ cao mà Ngài được Nguyễn Ánh phong tặng là:
KHÂM SAI TIỀN QUÂN BÌNH TÂY ĐẠI NGUYÊN SOÁI
Năm 1924, sau khi Minh Mạng lên ngôi và đã ổn định việc kế nghiệp bèn truy phong các Tướng Lĩnh đã có công trạng trong công cuộc lập Quốc của Vua Cha nên phong tăng cho Tôn Thất Hội Tước và Vị :
TÁ VẤN TÔN THẦN TÔN NHƠN PHỦ TẢ TÔN CHÁNH – ĐẶC TẤN TRÁNG VÕ ĐẠI TƯỚNG QUÂN TIỀN QUÂN – ĐÔ THỐNG PHỦ CHƯỞNG PHỦ SỰ LẠNG GIANG QUẬN CÔNG.
Tạm dich : Trung Quân có họ với Vua Chủ Tịch Bộ Hoàng Tộc – Nguyên soái quân tiền vệ – Tổng tham mưu trưởng tước Lạng Giang Quận Công (Nhị Phẩm)
3/ Nơi thờ tự:
– Liệt thờ tại Thái Miếu Đại Nội Huế.
– Võ Miếu tại Kim Long.
– Nhà thờ Phòng 18 Lạng Giang Quận Công 20 Nguyễn Tuân Xuân Phú TP Huế.
II. SỰ NGHIỆP:
– Theo Đại Nam Liệt Truyện ghi chép về Gia Phả nhà Nguyễn do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn và đã được các Viện Sử Học VN phối hợp với nhà xuất bản Thuận Hóa nghiên cứu biên dịch.
– Qua một số tài liệu lưu trử tại Tôn Nhơn Phủ Huế.
– Qua gia phả của Phòng Lạng Giang Quận Công bằng chũ hán còn lưu trử.
Sự nghiệp của Ngài Tôn Thất Hội được tóm lượt như sau :
1/ Năm 1775 lúc 18 tuổi Ngài theo Định Vương Nguyễn Phúc Thuần vào Gia Định và sau đó đã phò Nguyễn Ánh 2 lần chạy sang Xiêm khi bị Tây Sơn xua đại quân đánh đuổi để chiếm Gia Dịnh. Trong thời kỳ này Ông được cử làm Đại Tướng Chưởng Dinh Hậu Quân để chiêu mộ binh sỹ và nuôi quân chuẩn bị cho mộng phục
Quốc thống nhất sơn hà.
Các Tướng sỹ cùng thời với Ngài như Tả Quân Lê Văn Duyệt, Hữu Quân Nguyễn Văn Thành, Võ Tướng Võ Tánh , Nguyễn Huỳnh Đức v.v đều là những vị Tướng giúp Nguyễn Ánh trong thời chinh chiến với quân Tây Sơn
nh ưng Tôn Thất Hội là người đươc Nguyễn Ánh tín cẩn nhất nên thường sát cánh trong những lần Nguyễn Ánh bôn tẩu. Điều này cũng dễ hiểu vì trong thời loạn ly thì Hoàng Thân được đáng tin hơn quần thần họ bá tánh.
2/ Năm 1787 Ngài cùng Nguyễn Ánh kéo quân từ Xiêm về VN đánh Tây Sơn và chiếm được thành Gia Định lần thứ nhất.
3/ Năm 1788 (mùa thu Mậu Thân) đại quân Nguyễn đánh ở Tam Phụ . Tôn Thất Hội cùng Võ Tánh xuất quân đánh quân Tây Sơn ở Ngủ Kiều Tướng Tây Sơn lúc này là Lê Văn Minh thua và quân Tây sơn tan rã.
4/ Năm 1789 (Kỹ Dậu) một lần nữa Ông cùn Võ Tánh điều khiển nhiều đạo quân của các Đạo đánh ở Hồ Châu Thái Bảo của Tây Sơn là Phạm văn Tham thua trận bỏ chạy về Ba Thác Sóc Trăng. Thừa thắng Tôn Thất Hội cùng Nguyễn Văn Trương đánh dẹp lủ quân còn lại người Man Ốc và Nha Ốc .
5/ Năm 1790 Ông được bổ làm Chưởng Dinh Tiền Quân kiêm lĩnh Tướng Sỹ của 2 Doanh Vĩnh Trấn và Trấn Định. Cũng trong năm này Nguyễn Ánh đem quân đánh thành Quy Nhơn bằng đường thủy còn Tôn Thất Hội đánh đường bộ vào Phan Rí thu phục được Bình Thuán sau đó phối hợp cùng 3 Tướng Võ Tánh, Nguyễn Văn Thành và Nguyễn Huỳnh Đức hợp chiến với thủy quân Nguyễn Ánh vây đánh thành Quy Nhơn. Tây Sơn được tin bèn kéo đại quân từ Phú Xuân vào tiếp viện rất mạnh nên Nguyễn Ánh ra lệnh rút quân về Diên Khánh Nha Trang và cả Gia Định để dưỡng nuôi quân và cố thủ.
6/ Năm 1793 Ông được phong :
TIỀN QUÂN BÌNH TÂY ĐẠI TƯỚNG QUÂN tước QUẬN CÔNG

Trong thời gian 3 năm từ 1790 đến 1793 Tôn Thất Hội cùng các Tướng lo củng cố quân sỹ và cố thủ thành Gia Định. Lúc này thành Diên Khánh và Quy Nhơn .đã bị Tây Sơn chiếm lại từ 1791 – 1792
7/ Năm 1794 (Giáp Dần) Tôn Thất Hội vâng lệnh đi giải vây thánh Diên Khánh và tiến đánh cửa Thị Nại được thắng lớn phá được 2 trại của quân Tây Sơn là Tiêu Cơ và Mai Hương. Trận Thị Nại là một trận thắng lớn của quân Nguyễn do Tôn Thất Hội chỉ huy trực diện được hầu hết các sữ sách đã ghi kể cả tài liệu của Pháp.
8/ Năm 1795 thành Diên Khánh bị quân Tây Sơn bao vây lần thứ 2 lúc này Võ Tánh đang trấn giữ. Nguyễn Ánh cùng Tôn Thất Hội kéo quân ra giải vây Diên Khánh và thắng được Tướng Tây Sơn là Lê Trung ở Lũy Giang. Sau đó Nguyễn Ánh giao cho Tôn Thất Hội ở lại trấn giữ thánh Diên Khánh thay cho Võ Tánh.
9/ Năm 1797 Nguyễn Ánh xuất quân đánh Quy Nhơn lần thư 2 bèn điều Tôn Thất Hội từ Diên Khánh về trấn thủ thành Gia Định đẻ yên lòng xuất trận vì Nguyễn Ánh tin Tôn Thất Hội là người có cả tài lẫn đức có thể thay mặt Ông điều binh khiển tướng ở hậu cứ Gia Định.
10/ Năm1798 (Ngày 27 tháng 10 mùa đông năm Mậu Ngọ) Ngài lâm bệnh nặng do chinh chiến suốt gần 23 năm trên những vùng rừng thiên nước độc phò Nguyễn Ánh lập Quốc nhưng chưa thành và đã mất tại Gia Định hương dương 42 tuổi.
Nguyễn Ánh rất thương tiếc cho một vị Tướng tài đức song toàn đã đồng cam cọng khổ xây dựng cơ đồ nhưng chưa thành nguyện ước nên đã phong tặng cho Ngài Tôn Thất Hội một danh xưng cao quý:
NGUYÊN PHỤ CÔNG THẦN ĐẶC TẤN THƯỢNG TRỤ QUỐC CHƯỞNG DOANH
Một chức như là một Khai Quốc Công Thần nhưng chưa thành vì giang sơn chỉ mới một Doanh.
11/ Năm 1807 sau khi lên ngôi Vua 5 năm Gia Long thấy Tôn Thất Hội là người có huân nghiệp vang danh rỏ nét đứng đầu trong các Tướng trong thời trung hưng nên chiếu chỉ cho một cấp thờ trong Võ Miếu được tế tự theo nghi lễ của các Danh Tướng VN qua các triều đại. Năm 1824 Vua Minh Mạng sau khi xem xét công trạng của các khai Quốc công thần thời Vua Cha bèn đăc cách được thờ trong Thái Miếu Đại Nội Huế như là một Tôn Thần của Tôn Nhơn Phủ.
III. LĂNG MỘ:
Trong thời điểm Ngài mất thì nhà Nguyễn và Tây Sơn đang hùng cứ hai nơi nên thi hài cúa Ngài được mai táng tại thành Gia Định. Sau khi Nguyễn Ánh lên ngôi 1802 thống nhất Nam Bắc con cháu trong Hoàng Tộc của Ngài xin dời thi hài Ngài về Phú Xuân để an táng.
Đoàn tượng binh đã dùng để rước thi hài và đi ròng rã hơn 2 tháng trời mới đến được vùng địa đầu giáp ranh giữa Huyện Phú Lộc và Hương Thủy thì đoàn tượng binh dừng lại và không chịu đi tiếp về phía Phú Xuân vùng đó xưa kia goị là làng THẦN PHÙ sau này đổi thành làng KHÁNH DƯ (một địa danh do cháu nội của Ngài lập làng khai canh vùng đất này sẽ nói ở sau) nay là Phù Lương Hương Thủy. Con cháu cúng bái nhiều lần và các quản tượng cũng dùng mọi cách nhưng đoàn voi vẫn không chịu đi. Thế nên con cháu bảo nhau chắc là Ngài muốn dừng chân an nghỉ tại đây bèn liên hệ với địa phương chọn nơi chon cất Ngài tại làng Thần Phù . Nơi an táng Ngài cách xa đường lộ 1km vào sâu trong làng. Nơi đây bây giờ gọi là Phú Lương Phú Bài Hương Thủy.

Đến năm 2009 ngày 20 tháng 8 chính quyền Tỉnh Thừa Thiên Huế ra lệnh di dời một số lăng mộ ở vùng này và thi hài của Ngài đã được dời về Nghĩa Trang Phía Nam TP Huế với một khoảng đất khiêm tốn 2m2 cho một vị Tướng Khai Quốc Công Thần đất nước VN.
IV. MỘT SỐ NHẬN XÉT CỦA CÁC SỬ GIA VÀ TẢ QUÂN LÊ VĂN DUYỆT VỀ TÔN THẤT HỘI:
– Theo Đại Nam Liệt Truyện đã viết như sau :
Nhìn lại công trạng của các Tướng theo phò Nguyễn Ánh từ thời lưu vong ở Vọng các thì Tôn Thất Hội đứng hàng đầu.“ Hội là người nghiêm trọng , kính giữ lễ, công cao mà không khoe, ngôi tôn mà khiêm tốn. ăn mặc như nhà Nho các Tướng đều kính mà sợ.”
– Chính Tả Quân Lê văn Duyệt là người vốn cao ngạo và thường được bàn việc trong nội cung với Nguyễn Ánh đã từng bàn về điều được và điều mất của các Tướng như sau : “ Tống Viết Phước hăng mạnh mà không có mưu. Nguyễn Văn Thành có mưu mà ít mạnh. Duy chỉ có Tôn Thất Hội Trí Dũng gồm đủ thật là bật danh tướng.

– Theo sách Hoàng Viết Long Hưng Chí có ghi lại lời của một Tướng Tây Sơn là Từ Văn Chiêu khi về quy hàng Nguyễn Ánh đã khẩn thiết tâu lên như sau: “Thần trước đây là Tướng trong hàng ngủ Tây Sơn đã nghe tiếng Bình Tây Đại Nguyên Soái Tôn Thất Hội trí dung song toàn. Nay xin Vương Thượng cho Thần được lệ thuộc dưới quyền của Tướng Hội. “
V. MỘT CÔNG VIỆC KHÁC KHÁ QUAN TRỌNG CỦA TÔN THẤT HỘI:
Đó là việc chỉ đạo và quản lý việc xây thành Diên Khánh và Gia Định.
Việc xây dựng thành Diên Khánh và Gia Định được tiến hành song song trong thời gian chinh chiến mục đích là để phòng thủ củng cố hậu phương cho cuộc chiến lâu dài với Tây Sơn.

Do như trên đã nói Tôn Thất Hội là người trong Hoàng Tộc trung thần và có tính liêm khiết , uy nghi có khả năng điều hành được từ Tướng đến Quân không những trong chiến đấu mà cả trong công việc tổ chức xây dựng và quản lý ngân khố Hoàng Tộc.
Công việc trông coi xây dựng hai thành Diên Khánh và Gia Định cũng được rất nhiều sử gia ghi lại trong các tài liệu nói về Gia Định và Diên Khánh. Xin giới thiệu một tài liệu sưu tập có luận chứng logich về việc xây dựng hai thành này của Tôn Thất Thọ là con cháu Ngài Tôn Thất Hội đã dày công biên khảo và đã đăng trong nhiều số của tạp chí Xưa và Nay cũng như trong một số sách của nhà xuất bản Thuận Hóa. (Quý Anh Chị muốn tham khảo thêm xin tìm các tài liệu trên)
LỜI CUỐI BIÊN KHẢO: * Được có dịp tìm hiểu về Tổ Tông của mình là một điều hiếu đạo nên làm. Qua đó có thêm một động cơ để giữ mình sao cho xứng đáng với tiền nhân mà tự tu dưỡng và rèn luyện trong cuộc sống.
* Xin cám ơn Võ Sư Nguyễn Văn Anh (Ngọc Anh) đã thúc đẩy tôi sưu tập và biên kháo về Ngài để bổ sung cho một phần tài liệu sưu tập của Ông về các vị Võ Tướng Việt Nam qua các thời kỳ Dựng Nước và Giữ Nước.
Tư liệu lịch sử thì có cái biên kiến có cái định kiến không thể tránh khỏi. Tuy nhiên sự tin cậy vào các tư liệu này là một điều cần thiết để hiểu về lịch sử của nước ta.
CUỐI ĐÔNG MẬU TUẤT
16 THÁNG 12 NĂM 2018.
TÔN THẤT TÀI (Cháu trực hệ đời thứ 5)